15.მე-15 ჯგუფის ელემენტები

15.1.აზოტი. ფოსფორი

კითხვა:

შეადარეთ ფოსფორის და აზოტის ოქსიდების ქიმიური თვისებები. დაწერეთ შესაბამისი რეაქციის ტოლობები:

პასუხი:

აზოტი წარმოქმნის ოქსიდებს: N₂O აზოტ(I)-ის ოქსიდი, NO აზოტ(II)-ის ოქსიდი, N₂O₃ აზოტოვანი მჟავას ანჰიდრიდი, NO₂ აზოტ(IV)-ის ოქსიდი და N₂O₅ აზოტმჟავას ანჰიდრიდი. აქედან N₂O და NO მარილარწარმომქმნელი ოქსიდებია.

N₂O₃ ჩვეულებრივ პირობებში ლურჯი ფერის სითხეა, წყალთან წარმოქმნის აზოტოვან მჟავას:

N₂O₃ + H₂O  → 2 HNO₂

NO₂ მურა წითელი ფერის მომწამლავი აირია, წყალში გახსნით განიცდის დისპროპორციონირებას:

6 NO₂ + 2 H₂O →   4 HNO₃ + 2 NO

ჰაერის ჟანგბადის თანაობისას NO₂-ის წყალში გახსნით მიიღება აზოტმჟავა:

4 NO₂ + 2 H₂O + O₂ ⇄ 4 HNO₃

N₂O₅ უფერო, არამდგრადი კრისტალური ნივთიერებაა. წყალში იხსნება აზოტმჟავას წარმოქმნით:

N₂O₅ + H₂O  →  2 HNO₃

ფოსფორის ოქსიდებია: P4O₆, P₄O₁₀ და P₂O₄.

ფოსფორი(III)-ის ოქსიდი თეთრი ფერის კრისტალური ნივთიერებაა; წყალში გახსნით წარმოქმნის ფოსფოროვან მჟავას:

P₄O₆ + 6 H₂O →  4 H₃PO₃

 P₄O₁₀ ცივ წყალში გახსნით წარმოქმნის მეტაფოსფორმჟავას:

P₄O₁₀ + 2 H₂O →  4 HPO₃

 ხოლო P₄O₁₀ ცხელ წყალში გახსნით კი - ორთოფოსფორმჟავას:

P₄O₁₀ + 6H₂O →  4 H₃PO₄

P₄O₁₀ ძლიერ ჰიგროსკოპული ნივთიერებაა. წყალს ხარბად შთანთქავს და ამიტომ ის წყალწამრთმევ საშუალებად გამოიყენება.

P₄O₆ ინერტულ არეში 210 °C-ზე გაცხელებით იშლება:

2 P₄O₆  → 2 P + 3 P₂O₄

P₂O₄ H₃PO₃-ის და H₃PO₄-ის შერეული ანჰიდრიდია, რადგან წყალთან ურთიერთქმედებისას წარმოქმნის ფოსფოროვანმჟავასა და ორთოფოსფორმჟავას ნარევს:

P₂O₄ + 3 H₂O →  H₃PO₃ + H₃PO₄