შეეკითხე მეცნიერს

კითხვა:

ვიცი ქიმიური ანალიზი ცხიმების საპნის კერდოდ საოჯახო საპონის, ძალიან ნაკლები ინფორმაცია მაქვს ცხიმებზე. თუ შეგიძლიათ მომაწოდოთ ინფორმაცია ამის შესახებ, ფორუმმა არ დამარეგისტრირა. რატომ არ ვიცი, გმადლობთ. მინდა ვიცოდე იოდის განსაზგვრა.
მარინა ქარსელაძე

პასუხი:.

მცენარეული ცხიმში იოდის რიცხვის განსაზღვრის მეთოდი

გოსტ 5475–69

სტანდარტი ადგენს იოდის რიცხვის გასაზღვრის მეთოდებს მცენარეულ ზეთში.

იოდის რიცხვი–პირობითი სიდიდეა, რომელიც გამოხატავს 100გ მცენარეულ ზეთში უჯერი ნაერთების რაოდენობას, გამოსახულს იოდის გრამებში, რომელიც ექვივალენტურია ცხიმის მიერ მიერთებული ჰალოგენშემცველი ნაერთისა.

იოდის რიცხვის ერთეულია– გ I₂/100გ.

სინჯის აღება:

სინჯის აღება ხდება გოსტ 54710–ის მიხედვით.

იოდის რიცხვის განსაზღვრა იოდ–ვერცხლისწყლის ხსნარით

(გიუბლის მეთოდი)

1.1. აპარატურა და რეაქტივები:

ვერცხლისწყლის ქლორიდი (სულემა) ა.ს.

ეთილის სპირტი რექტიფიცირებული გოსტ 5962

კალიუმის იოდიდის გოსტ 4232, ქ.ს. , 10 % ხსნარი ახლადდამზადებული;

ნატრიუმის თიოსულფატის ა.ს. 0,1 მოლი/ლიტრზე კონცენტრაციის ხსნარი;

იოდი გოსტ 4159 ა.ს. ორჯერ გასუფთავებული;

სახამებელი გოსტ 10163, 1 % ხსნარი;

ქლოროფორმი (ტრიქლორმეთანი) გოსტ 20015;

დისტილირებული წყალი გოსტ 6709.

1.2. ანალიზისათვის მომზადება:

1.3. იოდ–ვერცხლისწყლის ხსნარის მომზადება (გიუბლის ხსნარი)

25 გ იოდს ხსნიან 500 მლ ეთილის სპირტში; 30 გ სულემას ხსნიან 500 მლ ეთილის სპირტში. ორივე ხსნარს ინახავენ მუქი ფერის მიხეხილსაცობიან მინის ჭურჭელში ცალ–ცალკე. 48 საათით ადრე ცდის დაწყებამდე თანაბარი რაოდენობით ურევენ ერთმანეთს. (რადგან ახალდამზადებული იოდის–ვერცხლისწყლის ხსნარის კონცენტრაცია სწრაფად იცვლება). თუ აუცილებელია, სულემის ხსნარს შერევის წინ ფილტრავენ.

გიუბლის ხსნარი უნდა დავამზადოთ იმ რაოდენობით, რაც ერთჯერადი გამოყენებისთვისაა საჭირო.

1.4 ანალიზის ჩატარება

მიხეხილთავიან კონუსურ კოლბაში წონიან ცხიმს ანალიზურ სასწორზე, წონაკს ინიშნავენ (მძიმის შემდეგ მეოთხე ციფრის სიზუსტით, უმატებენ 10 მლ ქლოროფორმს და ფრთხილად შეანჯღრევენ კოლბის შიგთავსს ცხიმის სრულ გახსნამდე. შემდეგ ბიურეტიდან უმატებენ ზუსტად 25 მლ. გიუბლის ხსნარს. კოლბას დაახურავენ კალიუმის იოდიდში დასველებულ სახურავს, რათა არ მოხდეს იოდის აორთქლება. ფრთხილად ურევენ კოლბის შიგთავსს წრიული მოძრაობით და 20 ⁰ C ტემპერატურაზე აყოვნებენ სიბნელეში. საანალიზო ნიმუშის წონა და გიუბლის ხსნართან ერთად დაყოვნების დრო განისაზღვრება ცხიმში იოდის რიცხვის სავარაუდო მნიშვნელობის მიხედვით (ცხრილი № 1).

დაყოვნების შემდეგ კოლბაში უმატებენ 15–20 მლ კალიუმის იოდიდის 10% ხსნარს და 100მლ დისტილირებულ წყალს, ნარევს ანჯღრევენდა ტიტრავენ 0.1N ნატრიუმის თიოსულფატით ღია ყვითელი (ჩალისფერის) შეფერილობამდე. ამის შემდეგ უმატებენ 1–2 მლ 1% სახამებლის ხსნარს და აგრძელებენ ტიტვრას მანამ, სანამ სრულად არ გაქრება ლურჯი შეფერილობა.

ამავე პირობებში ატარებენ საკონტროლო ცდასაც ცხიმის ნიმუშის გარეშე.

იოდის რიცხვის მნიშვნელობა გ I2/100გ.	ზეთის ნიმუშის წონა, გ	დაყოვნების დრო, სთ
5–დან 20–ის ჩათვლით	1,0	6
20–დან 50–ის ჩათვლით	0.6	8
50–დან 100–ის ჩათვლით	0.3	12
100–დან 150–ის ჩათვლით	0.2	18
150–დან 200–ის ჩათვლით	0.15	24
200–დან	0.1	24

1.5. მონაცემების დამუშავება:

იოდის რიცხვი % (X) გამოითვლება შემდეგი ფორმულით:

X= (V₁-V₂)*0.01269*K*100 / m,

სადაცV₁–საკონტროლო ცდაში გატიტვრაზე დახარჯული 0.1 N ნატრიუმის თიოსულფატის

с (Na₂S₂O₃ ) = 0.1მოლი/ლ. (0.1 N) ხსნარის მოცულობაა, მლ–ში;

V₂–ძირითად ცდაში გატიტვრაზე დახარჯული 0.1 N ნატრიუმის თიოსულფატის

с (Na₂S₂O₃ ) = 0.1მოლი/ლ. (0.1 N) ხსნარის მოცულობაა, მლ–ში;

K-0.1 N ნატრიუმის თიოსულფატის с (Na₂S₂O₃ ) = 0.1მოლი/ლ. (0.1 N) ხსნარის შესწორების კოეფიციენტია;

0.01269– 0.1 N ნატრიუმის თიოსულფატის с (Na₂S₂O₃ ) = 0.1მოლი/ლ. (0.1 N) ნომინალური მნიშვნელობა;

m- ცხიმის წონა, გ.

საბოლოო შედეგად მიიჩნევა ორი პარალელური ანალიზის შედეგის მნიშვნელობის საშუალო არითმეტიკული.

ორ პარალელურ ანალიზს შორის ცდომილება არ უნდა აღემატებოდეს იოდის რიცხვის სიდიდის 1%–ს.

შეკითხვას პასუხობს: www.chemistry.ge