"ქიმიის უწყებანი" ტომი:7, ნომერი:2, გვ.

მივაპყროთ მზერა ქიმიას

სოფიო ლობჟანიძე

ლაგოდეხის მუნიციპალიტეტის სოფ. აფენის მე-2 საჯარო სკოლა

რეზიუმე: ყველგან, სადაც არ უნდა მივაპყროთ მზერა, გარშემორტყმული ვართ ქარხნებში მიღებული ნივთიერებებისა და მასალებისგან დამზადებული საგნებითა და პროდუქტებით. გარდა ამისა, ყოველდღიურ ცხოვრებაში, ყველა ადამიანი ახორციელებს ქიმიურ რეაქციებს.

საკვანძო სიტყვები:

ყველგან, სადაც არ უნდა მივაპყროთ  მზერა, გარ­შემორტყმული ვართ  ქარხნებში მიღე­ბუ­ლი ნივთიერებებისა და მასალებისგან დამზა­დე­ბული საგნებითა და პროდუქტებით. გარდა ამისა, ყოველდღიურ ცხოვრებაში, ყველა ადამიანი ახორციელებს ქიმიურ რეაქციებს. მაგალითად, საპნით რეცხვას.  სამზარეულო ასევე ქიმიური პროცესია. ტყუილად არ ამ­ბო­ბენ, რომ ქალი ქიმიკოსები ხშირად ძალიან კარგი მზარეულები არიან. მართლაც, სამზარეუ­ლოში კერძების მომზადებას ზოგჯერ შეიძლება ჰგავდეს ლაბორატორიაში ორგა­ნული სინთეზის შესრულება.

ქიმიის სხვადასხვა ასპექტის გაგებით, ჩვენ შეგვიძლიათ გავიგოთ ბევრი რამ   არსებულ სამყაროზე. ჩვენ ასევე შეგვიძლია გავიგოთ, თუ როგორ მუშაობს ყველაფერი და რა შეგვიძლია გავაკეთოთ  გარემოსთან დაკავშირებული მარტივი პრობლემების გადასაჭრელად. მაგალითად, თუ თეთრ პერანგზე გაქვთ ლაქა; ლაქის მოსაშორებლად შეგიძლიათ გამოიყე­ნოთ  საცხობი სოდა, ტანსაცმლის ლაქების მოსაშორებლად შეგიძლიათ გამოიყენოთ ისეთი ნივთიერებები: როგორიცაა ძმარი, ლიმონის წვენი ან სოდა. იატაკიდან ლაქების მოსაშორებლად შეგიძლიათ გამოიყენოთ სოდის ნარევი, შეინახოთ ბარდა გაყინვით, კბილის გამათეთრებელი საშუალებების ყიდვის ნაცვლად, შეგიძლიათ უბრალოდ გამოიყენოთ ნატრიუმის ბიკარბონატი და აურიოთ ცოტა წყალი სქელი პასტის მისაღებად. თქვენ შეგიძლიათ გამოიყენოთ ეს ნარევი ჩვეულებრივ კბილის პასტასთან ერთად კბილების გასათეთრებლად. ისე რომ, თუ თქვენ იცით ქიმიის ძირითადი თვისებები , შეგიძლიათ გამოიყენოთ ისინი ყოველდღიურ გამოყენებაში ძალიან მარტივად.

ქიმია ერთ-ერთი საბუნებისმეტყველო მეცნიე­რებაა, რომელიც სწავლობს ნივთიერებების მოლეკულურ და ატომურ გარდაქმნას. ქიმია ხალხის ცხოვრების მუდმივი თანამგზავრია. ძველად ადამიანები ქიმიას ყოველდღიურ ცხოვრებაში ქვეცნობიერად ხვდებოდნენ და მხოლოდ მრავალი წლის შემდეგ დაიწყეს  ქიმიური პროცესების შესწავლა. დღესდღეობით ქიმია სერიოზული მეცნიე­რე­ბაა და ბევრმა ადამიანმა მიუძღვნა სიცოცხლე მის განვითარებას

ქიმია მოიცავს უფრო მეტს, ვიდრე მხოლოდ ის ფაქტი, რომ ის გულისხმობს ქიმიური ელემენ­ტე­ბის ახალი კომბინაციების შექმნას. იგი ქმნის ინდუსტრიების ახალ კომბინაციებს და აერთი­ანებს სხვადასხვა ქვეყნებს, გარდა ქიმი­ური ელემენტებისა. მას მოაქვს საერთაშო­რი­სო კონკურენცია, რაც იწვევს საერთაშორისო თანამშრომლობის განვითარებას. ეს ნაშრომი ყურადღებას ამახვილებს ქიმიის მნიშვნე­ლო­ბას ყოველდღიურ ცხოვრებაში და მის გამოყე­ნებას ყოფა-ცხოვრებაში.

ვფიქრობ, მსოფლიოში არ არსებობს ადამიანი, რომელმაც არ იცის ან სულაც არ სმენია ქიმიის შესახებ. ის დიდი ხნის წინ გამოჩნდა, შეიძ­ლე­ბა ითქვას, საზოგადოების მოსვლასთან ერ­თად. ჯერ კიდევ ძველ ეგვიპტეში იყენებდნენ სხვადასხვა კოსმეტიკას და 21-ე საუკუნის დასაწყისში მთელი მსოფლიო გახდა „ერთი ქიმიური ქარხანა“, რომელიც აწარმოებს ყველაფერს.   

ქიმიის გარეშე არაფერია. ადამიანი განიცდის ქიმიკატებთან დამუშავებას მთელი დღის განმავლობაში ნახვით, მოსმენით, ყნოსვით, გასინჯვით და ასევე, შეხებით, მაგრამ ყურად­ღე­ბა არ აქცევს მასში ჩართულ მეცნიერებას. ჩვენი სხეული შედგება ქიმიური ნაერთებისგან, რომლებიც ელემენტების ერთობლიობაა. ჩვე­ნი ემოციები, რომლებსაც ჩვენ აღვიქვამთ, არის სხეულის ყველა ქიმიური რეაქცია მიღე­ბულ სტიმულებზე. ეს შეიძლება იყოს ბედნიე­რება, სევდა,  რისხვა ან სიყვარული.

ხახვის დაჭრა ერთ-ერთი მთავარი ნაბიჯია სამზარე­ულოში. როგორც ჩანს,  ჩვენს თვა­ლებში ცრემლი მოაქვს და ცხადია, ჩვენ არას­დროს ვფიქრობთ მის უკან არსებულ მიზეზზე. მიუხედავად ამისა, მარტივი სიტყვებით რომ ვთქვათ, ხახვის დაჭრისას უჯრედები იჭრება და ათავისუფლებს მის შიგთავსს. გამოთავი­სუფ­ლებული ერთ-ერთი ნაერთი ქმნის სულ­ფენის მჟავას. რამდენიმე ფერმენტი, რომელიც ასევე გამოიყოფა, აერთიანებს სულფენის მჟავას და წარმოქმნის გაზს, რომელიც მაღლა მოძრაობს თვალის წყალთან რეაქციაში და წარმოქმნის გოგირდმჟავას. გოგირდმჟავა არის ფაქტობრივი ნაერთი, რომელიც თვალს უფრო მეტ ცრემლს ასხამს. ასევე საპნები არის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი სარგებლობის ელემენტი ჩვენს ცხოვრებაში. საპნები და სარეცხი საშუალებები მოქმედებენ როგორც ემულგირებადი აგენტები, რომლებიც მუშაობენ ჭუჭყზე და იწვევს მის მოცილებას, რაც იმას ნიშნავს, რომ ჭუჭყს საკმარისად ხსნად ხდის წყალში გასაწმენდად. მედიკამენ­ტები არის ქიმიური ნაერთების ყველა კომბი­ნაცია, რომელიც შემუშავებულია ინტენსიური კვლევის შედეგად, რათა განკურნოს სხეული მიზანმიმართულ.

 ჩვენ დიდ დროს ვატარებთ სამზარეულოში. რა ქიმიურ სასწაულებს ვიყენებთ იქ? პირველ რიგში მინდა გითხრათ ქიმიის როლზე კული­ნარიაში. დიდი ხნის წინ, სანამ აღმოაჩენდნენ ქიმიას, როგორც მეცნიერებას. ამზადებდნენ ყველს, ღვინოს, ლუდს, პურს. საჭმლის მომზადებაში დიდ როლს თამაშობს მარილი ეს არის ქიმიური ნაერთი, რომელსაც ვიყენებთ თითქმის ყველა. მოსიყვარულე  ბებიებს მოსწონთ   თავიანთი შვილიშვილების განე­ბივ­რება ხელნაკეთი ბლინებით და ფუნ­თუ­შებით.  ისინი  მათ მოსამზადებლად აუცილებლად იყენებენ ნატრიუმის ბიკარბონატს. როდესაც მას უმატებენ რძის ნებისმიერ პროდუქტს, მაგალითად, კეფირს, ის იწყებს დაშლას.  დია­სახ­ლისები ფართოდ იყენებენ მჟავებს  და არა მხო­ლოდ ყოველდღიურ სამზარეულოში, არამედ ზამთრის სეზონისთვის ხილისა და ბოსტნეულის კონსერვისას.

სამზარეულოს გარდა, ჩვენ ასევე ვიყენებთ ქიმიას ჩვენი სამზარეულოს სისუფთავის შესა­ნარ­ჩუ­ნებლად.   სარეცხმა საშუალებებმა პოპუ­ლა­­რობა მოიპოვეს თანამედროვე ცხოვ­რებაში. ჩვენ ყველას გვინდა სუფთა სახლები გვქონ­დეს. ჩვენ გვინდა სასიამოვნო სუნი გვქონ­დეს ოთახებში, სადაც დროს ვატარებთ სახლში თუ სამსახურში. ჩვენ ფართოდ ვიყენებთ ქიმიას სხვადასხვა საყოფაცხოვრებო დასუფთა­ვე­ბაში.­

ყოველთვის ვთვლი, რომ საკუთარ ბაღებში მოყვანილი ხილი და ბოსტნეული უფრო გემ­რიე­ლი და სასარგებლოა ადამიანის ჯანმრთე­ლო­ბისთვის, ვიდრე მაღაზიებში ნაყიდი. იმისათვის, რომ მოსავალი უკეთესი იყოს, მამაკაცები ამატებენ სხვადასხვა ქიმიურ საშუა­ლე­ბებს - სხვადასხვა დანამატებს მცენარეების ზრდის დასაჩქარებლად, პესტიციდებს. საკუ­თარ ბაღებში მას ვიყენებთ მინიმალური რაოდენობით ან საერთოდ არ ვიყენებთ, რათა დავრწმუნდეთ მათ სასარგებლოდ ჩვენი ორ­­გა­ნიზ­მისთვის. 

 უძველესი დროიდან ადამიანებმა დაიწყეს სხეუ­ლის გაფორმება. ყინულის ხანის გამოქ­ვაბულში არქეოლოგებმა აღმოაჩინეს პომადა და ჩხირები წამწამების შესაღებად. რა თქმა უნდა, პირველ რიგში მათ ეს გააკეთეს არა სილამაზისთვის არამედ  თავიანთი რელიგიის შესაბამისად. საზოგადოების ევოლუ­ციასთან ერთად, ქალებმა და მამაკაცებმა დაიწყეს კოსმეტიკური საშუალებების გამოყენება, რათა უფრო მიმზიდველი ყოფილიყო საპირისპირო სქესისთვის. ძველი ეგვიპტე ითვლება კოს­მე­ტიკის სამშობლოდ და ყოველთვის არ იყო ეს კოს­მეტიკა უსაფრთხო ადამიანების ჯანმრთე­ლობისთვის. მხოლოდ პროგრესისა და მეცნიერების ეპოქაში, ქიმიკოსები და ექიმები სერიოზულად შეუდგნენ კოსმეტიკის ანალიზს. ჩვენს ყოველდღიურ ცხოვრებაში  ვიყენებთ ჰიგიენის ბევრ პროდუქტს. მისი გამოყენებისას ძალიან ფრთხილად უნდა ვიყოთ და ყურად­ღებით შევისწავლოთ  მოცემული ინფორმაცია, რომ გავხდეთ უფრო ლამაზი და არ გავაფუჭოთ ბუნების მიერ ნაჩუქარი სილამაზე.

- რა არის შენთვის ქიმია? – ვკითხე ერთხელ ჩემს მოსწავლეს.

-რა, რა... ჩაიბურტყუნა. შემდეგ კი, თითქმის დაუფიქრებლად, მიპასუხა: „საგანი, რომელსაც სკოლაში ვსწავლობთ ორშაბათობით და ოთხშაბათობით, და ეს არის ის?!... გამიკვირდა და გულდაწყვეტილიც კი დავრჩი. და შემდეგ საკუთარ თავს დავუსვი იგივე კითხვა: რას ნიშნავს ქიმია ჩემს ცხოვრებაში?

ჩემთვის ნათელია, რომ ქიმია არის მთელი მშვენიერი სამყარო, საიდუმლოებებისა და აღმოჩენების სამყარო, წარსულის, აწმყოსა და მომავლის სამყარო.

ზუსტად ეს საშუალებას აძლევს ადამიანს მინე­რა­ლური, ცხოველური და მცენარეული მასა­ლის­გან ამოიღოს ნივთიერებები, რომლებიც თითოეული მეორეზე უფრო მშვენიერი და გასაოცარია.

ის რა მხოლოდ აკოპირებს ბუნებას, ბაძავს მას, არამედ ყოველწლიურად იწყებს მის გადა­ლახ­ვას. ათასობით და ათიათასობით ბუნებისთვის უცნობი ნივთიერება იბადება. თვისებებით, რომ­ლებიც ძალიან სასარგებლო და მნიშვნე­ლოვანია პრაქტიკისთვის და ადამიანის სიცოცხლისთვის.

სიკეთეების სია, რომელსაც ქიმია აკეთებს, ნამდვილად ამოუწურავია.

ყველას  მინდა ვუთხრა: "მიმოიხედე ირგვლივ, დააკვირდი. ქიმია ყველგან გარს გვახვევს." ის მტკიცედ შემოვიდა ჩვენს ცხოვრებაში: კოს–მეტიკა, პირადი მოვლის საშუალებები, საკვები დანამატები, საღებავები და მრავალი სხვა, რის გარეშეც დღეს ადამიანები ვეღარ წარმოიდგენენ თავიანთ ცხოვრებას. ყველა, მათ შორის მეც, საჭმლის მომზადებისას ქიმიას იყენებს.

ჩვენ ვატარებთ მანქანებს, რომელთა ლითონის, რეზინის და პლასტმასის დამზა­დებულია ქიმიური პროცესები.

უფრო მეტიც, ქიმია ჩვენშია, რადგან ორგანიზმი შედგება ქიმიური ელემენტებისა და ნივთიერებებისგან. ჩვენი სხეული არის ყველაზე უნიკალური ქიმიური ლაბორატორია. ყოველ წამს ჩვენს უჯრედებში მრავალი პარალელური რეაქცია ხდება. და ყველა ემოცია, რომელსაც ჩვენ განვიცდით, მათ შორის სიყვარულის ყველაზე მშვენიერი გრძნობა, ასევე არის ქიმია, კერძოდ, ჰორმონების გამოყოფა. ამ შემთხვევაში, თუ ადამიანმა არ იცის ქიმია, მაშინ არ იცის საკუთარი თავი და არ ესმის, როგორ მუშაობს მის გარშემო არსებული სამყარო. დედაჩემმა ჩამინერგა ქიმიის სიყვარული, ის ასევე ჩემი ქიმიის მასწავლებელია. სწორედ მან მასწავლა ქიმიკოსის თვალით შემეხედა ცხოვრებას, რომელმაც გამიღო კარი ქიმიური გარდაქმ­ნე­ბის მშვენიერი სამყაროსკენ, სამყაროში, რო­მელ­მაც დამატყვევა და რომელსაც არასოდეს გავშორდები.

ქიმია... რას წარმოიდგენთ ამის გაგონებისას? პერიო­დული ცხრილი თუ ქიმიის გაკვეთი­ლები? ქიმიური ექსპერიმენტები სკოლაში თუ განტოლებები ამ რეაქციებისთვის? დიახ, ყველა საკუთარ თავზე ფიქრობს. მაგრამ თქვენ მშვენივრად გესმით, რომ ქიმია არ არის მხოლოდ საგანი, რომელსაც სწავლობენ სკოლაში ან უნივერსიტეტში, ქიმია არის ყველაფერი, რაც ჩვენს გარშემოა და ყვე­ლა­ფერი, რაც ჩვენს შიგნით არის. ქიმია არის სიცოცხლე.

მიმოიხედე ირგვლივ, სახლშიც კი იმდენია ჩვენს ირგვლივ: მაგიდა, მინა, ქაღალდი, ტანსაცმელი, ჭურჭელი... ძალიან იშვიათად ვფიქრობთ, რისგან მზადდება ეს ყველაფერი. ჩვენ ისე შევეჩვიეთ მათ, რომ არც კი ვცდილობთ განვსაზღვროთ მათი შემადგენ­ლობა, არ ვფიქრობთ საიდან მოვიდნენ, ვინ გამოიგონა და რატომ ზუსტად. თქვენ იტყვით, რომ ისინი ყველა ქარხნებში და ქარხნებში მზადდებოდა და მაღაზიებში ვიყიდეთ. მაშასადამე ქიმია აუმჯობესებს  ადამიანის ყოველ­დღიურ ცხოვრებას მთელს მსოფ­ლიოში. ეს ხელს უწყობს გარემოს დაცვას, მედიცინის განვითარებას.

„ქიმია გარდაუვალია ნებისმიერი საქმისგან. ის გვეხმარება მატერიის შემადგენლობის, სტრუქ­­ტურისა და ცვლილებების გაგებაში. ყველა ზემოაღნიშნული მაგალითის ცოდნით, შეიძლება დავასკვნათ, რომ ქიმიის ცოდნა და მისი გამოყენების გაგება შეიძლება დაგვეხ­მაროს ჩვენი ყოველდღიური ცხოვრების მრავა­ლი გადაწყვეტილების მიღებაში.

ქიმია მშვიდად აყალიბებს ჩვენს სამყაროს, იკვლევს იმას, თუ რისგან არის შექმნილი ნივთები და როგორ გარდაიქმნება ისინი სხვა­დასხვა ვითარებაში. ის განუყოფელია ჩვენი საკვების კვებისა და შენარჩუნების, ჩვენი ტან­საც­­მლის, მედიკამენტებისა და კოსმეტიკური საშუალებებისათვის. იგი ამუშავებს მასალებს სახლებისთვის, ამარაგებს საწვავს მანქანებს და აძლიერებს მეურნეობას უფრო ჯანსაღი კულტურებისთვის და დაბინძურების შესამცირებლად.

ქიმიის გავლენა ყოვლისმომცველია და ყოველ­დღიურად ამდიდრებს ჩვენს ცხოვრებას გაუმ­ჯობესებული ხარისხით, უსაფრთხოებითა და კომფორტით.

 

გამოქვეყნებულია: 20-12-2024