სახე

მონაცრისფერო–თეთრი

ძირითადი თვისებები

დასახელება, სიმბოლო, ნომერი	პლატინა, Pt, 78
წარმოთქმა
ელემენტის კატეგორია	გარდამავალი მეტალი
ჯგუფი, პერიოდი, ბლოკი	10, 6, d
ატომური მასა	195.084 გ მოლი^-1
ელექტრონული კონფიგურაცია	[Xe] 4f¹⁴ 5d⁹ 6s¹
ელექტრონები ორბიტალებზე	2, 8, 18, 32, 17, 1 (იხ. სურათი)

ფიზიკური თვისებები

აგრეგატული მდგომარეობა	მყარი
სიმკვრივე	21.45 გ სმ^-3
სიმკვრივე თხევად მგდომარეობაში (ლღობის ტემპერატურაზე)	19.77 გ სმ^-3
ლღობის ტემპერატურა	2041.4 K, 1768.3 ˚C 3214.9 ˚F
დუღილის ტემპერატურა	4098 K, 3825 ˚C, 6917 ˚F
კრიტიკული წერტილი
დნობის სითბო	22.17 კჯ მოლი^-1
აორთქლების სითბო	469 კჯ მოლი^-1
სპეციალური სითბოტევადობა	(25 ˚C) 25.86 კჯმოლი^-1K^-1

ორთლის წნევა

P(Pa)	1	10	100	1k	10k	100k
T(K)-ზე	2330	2550	2815	3143	3556	4094

ატომური თვისებები

ჟანგვითი რიცხვები	6, 5, 4, 3 , 2, 1, -1, -2
ელექტროუარყოფითობა	2.28 (პოლინგის შკალა)
იონიზაციის ენერგიები	I: 870 კჯ·მოლი⁻¹ II: 1791 კჯ·მოლი⁻¹
ატომური რადიუსი	139 pm
კოვანელტური რადიუსი	136±5 pm
ვან დერ ვაალსის რადიუსი	175 pm

სხვადასხვა

კრისტალური სტრუქტურა	წახნაგცენტრირებული კუბური
მაგნიტური მოწესრიგებულობა	პარამაგნიტური
კუთრი ელექტრული წინაღობა	(20˚C) 105ნΏ მ
სითბოგამტარობა	(300 K) 71.6 ვტმ^-1K^-1
სითბოგადაცემა	(25˚C) 8.8 µm m^-1K^-1
ბგერის სიჩქარე	(20˚C) მ/წმ
იუნგის მოდული	168 გპა
შერის მოდული	61 გპა
ბულკის მოდული	230 გპა
სიმტკიცე მოსის მიხედვით	4–4.5
CAS-ის რეფისტრაციის ნომერი	7440-06-4

მდგრადი იზოტოპები

table class="wikitable" style="text-align: center; width: 100%; border-collapse: collapse">

იზოტოპი	NA	ნახევარ-სიცოცხლე	DM	DE(MeV)	DP
¹⁹⁰Pt	0.014%	6.5×10¹¹ y	α	3.18	¹⁸⁶Os
¹⁹²Pt	0.782%	¹⁹²Pt სტაბილურია 114 ნეიტრონით
¹⁹³Pt	სინთ	50 y	ε	?	¹⁹³Ir
¹⁹⁴Pt	32.967%	¹⁹⁴Pt სტაბილურია 116 ნეიტრონით
¹⁹⁵Pt	33.832%	¹⁹⁵Pt სტაბილურია 117 ნეიტრონით
¹⁹⁶Pt	25.242%	¹⁹⁶Pt სტაბილურია 118 ნეიტრონით
¹⁹⁸Pt	7.163%	¹⁹⁸Pt სტაბილურია 120 ნეიტრონით

პლატინა

პლატინა(ლათ. Platinum - წამოდგება ესპანურიდან "პლატა" - ვერცხლი) წარმოადგენს ქიმიური ელემენტს, რომელიც აღინიშნება სიმბოლოთი Pt. ის ძნელადდნობადი კეთილშობილი ლითონია. დაწვრილებით მისი თვისებები აღწერა ანტონიო დე ულოამ 1748 წელს (ესპანეთი).მისი ატომური ნომერია 78. სახელის წარმოშობა უკავშირდება XVI საუკუნეში ესპანელმა კონკისკადორების მიერ კოლუმბიაში თვითნაბად ოქროსთნ ერთად მკრთალი თეთრი ლითონის აღმოჩენას, რომელიც ვერ გაადნეს და "platina del Pinto" უწოდეს, რაც ითარგმნება როგორც "პინტოს მდინარის პატარა ვერცხლი" პლატინა იმყოფება ქიმიურ ელემენტთა პერიოდული სისტემის მეათე ჯგუფში. მკვრივი, ძნელადდნობადი, ძვირფასი მონაცრისფრო-თეთრი გარდამავალი ლითონი შესანიშნავია კოროზიისადმი მდგრადობით, მაღალ ტემპერატურებზეც კი. პლატინა ერთ-ერთი უიშვიათესი ელემენტია დედამიწის ქერქში, ხშირად იგი გვხვდება ნიკელსა და სპილენძთან ერთად, ძირითადად სამხრეთ აფრიკაში, რომელიც ამ ლითონის 80%-ის მომწოდებელია მსოფლიო ბაზარზე.

ისტორია

ევროპაში პლატინა იყო უცნობი XVIII საუკუნემდე.

ანტონიო დე ულოა ცნობილია, როგორც პლატინის აღმომჩენი

1735 წელს ესპანეთის მეფემ გამოსცა განკარგულება, რომელიც იუწყებოდა იმის შესახებ, რომ ესპანეთში აკრძალული იყო პლატინის შემოტანა. კოლუმბიაში მიზანშეწონილი იყო ქვიშრობის დამუშავებისას გულმოდგინედ გამოეყოთ ოქროსგან პლატინა და ჩაეფლოთ რიო-დე-პინგოს მდინარის ღრმა ადგილებში (რიო-სან-ხუანის შენაკადი) და ყოფილიყო სამეფო ჩინოვნიკების ზედამხედველობის ქვეშ, რომელსაც შემდეგ უწოდეს პლატინა-დელ-პინგო. ხოლო ის პლატინა, რომელიც უკვე შემოჰქოჰდათ ესპანეთში მიღებული იყო საჯაროდ და საზეიმოდ ჩაეძირათ ზღვაში. საქმე იმაშია, რომ ადვილად მიიღება პლატინის ოქროსთან შენადნობი და სიმკვრივით მისგან არც გამოირჩევა, ამიტომაც ვერ ბედავდნენ ფალსიფიკატორები (ყალბი ფულის მჭრელები) ამით სარგებლობას.

1745 წელს ესპანელმა მათემატიკოსმა და მეზღვაურმა დონ ანტონიო დე ულოამ პირველმა ჩამოიტანა ევროპის კონტინენტზე თვითნაბადი პლატინის ნიმუშები, რომელიც იყო ნაპოვნი პერუში. პირველად მადნიდან სუფთა სახით პლატინა მიღებულ იქნა ინგლისელი ქიმიკოსის უ. ვოლასტონის მიერ 1830 წელს. იტალიელმა ქიმიკოსმა ჯილიუს სკალიგერმა 1835 წელს აღმოაჩინა რომ პლატინა არ იშლებოდა და ამ გზით დაამტკიცა, რომ ის არის დამოუკიდებელი ქიმიური ელემენტი.

ჯერ კიდევ 1819 წელს რუსეთში ფურცვლოვან ოქროში, რომელიც იყო მოპოვებული აღმოჩენილ იქნა "ახალი ციმბირული მეტალი". თავიდან მას უწოდებდნენ თეთრ ოქროს. პლატინით მდიდარი ფურცლოვანი საბადო იქნა აღმოჩენილი 1824 წლის მეორე ნახევარში, ხოლო მომდებნო წელს რუსეთში დაიწყეს მისი მოპოვება.

იზოტოპები

პლატინას გააჩნია ექვსი ბუნებრივი იზოტოპი. ¹⁹⁰Pt, ¹⁹²Pt, ¹⁹⁴Pt, ¹⁹⁵Pt, ¹⁹⁶Pt და ¹⁹⁸Pt. მათგან ყველაზე გავრცელებულია ¹⁹⁵Pt, მთელი პლატინის მარაგის 33.83%. ეს არის პლატინის ერთადერთი სტაბილური იზოტოპი ½ სპინით, ¹⁹⁵Pt სატელიტები ხშირად არმოჩენილია ბირთვულ მაგნიტურ რეზონანსულ სპექტროსკოპიაში. მაგალითად, ფოსფინის კომპლექსებში.

მათ შორის ¹⁹⁰Pt არის ყველაზე ნაკლებად გავრცელებული, მხოლოდ 0.01%. ბუნებრივი იზოტოპებიდან მხოლოდ ¹⁹⁰Pt არის არასტაბილური, თუმცა მისი ნახევარდაშლის პერიოდია 6.5 × 10¹¹ წელი. ¹⁹⁸Pt იზოტოპი განიცდის ალფა-დაშლას, თუმცა, რადგანაც მისი ნახევარდაშლის პერიოდია 3.2 × 10¹⁴ წელი, ის ითვლება სტაბილურ იზოტოპად. პლატინას ასევე გააჩნია 31 სინთეზური იზოტოპი, რომელთა ატომური მასები 166-დან 202-მდე დიაპაზონშია, რომლის შედეგადაც ცნობილი საერთო რაოდენობა იზოტოპებისა - 37. მათ შორის ნაკლებად სტაბილურია ¹⁶⁶Pt, რომლის ნახევარდაშლის პერიოდია 300მკწ., ამავდროულად ¹⁹³Pt არის ყველაზე სტაბილური, ნახევარდაშლის პერიოდით 50 წელი. პლატინის იზოტოპების უმრავლესობის დაშლა ზოგიერთ კომბინაციაში არის ბეტა-დაშლა და ალფა-დაშლა. ¹⁸⁸Pt, ¹⁹¹Pt და ¹⁹³Pt პირველ რიგში ძირითადად მიმდინარეობა ელექტრონების წართმევით .¹⁹⁰Pt და ¹⁹⁸Pt გააჩნია ბეტა დაშლის ორმაგი გზა.

წარმოშობა

სახელწოდება პლატინა მიცემულ იქნა ესპანელი კონკისტადორების მიერ, რომლებიც XVI საუკუნის შუა ნახევარში პირველად სამხრეთ ამერიკაში (დღევანდელი კოლუმბიის ტერიტორია) შეხვდნენ ახალ მეტალს, რომელიც ფიზიკურად ჰგავდა ვერცხლს (ესპანურად plata). რაც სიტყვასიტყვით ნიშნავს "პატარა ვერცხლს" (პალატინა ვერცხლზე ორჯერ იაფი ღირდა). ასეთი მიუღებელი (უცნაური) დასახელება აიხსნებოდა იმით, რომ პლატინა არის ერთადერთი ლითონი, რომელიც გადადნობას არ ექვემდებარებოდა. მას ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში ვერ მოუძებნეს გამოყენება და ამიტომაც მისი ფასი იყო ორჯერ იაფი ვერცხლზე.

ბუნებაში გავრცელება

წარმოშობა

პლატინის ძირითადი ნაწილი არის (90%-ზე მეტი) ხუთი ქვეყნის ქვენიადაგებში. ამ ქვეყნებს მიეკუთვნება: სამხრეთ აფრიკა, აშშ, რუსეთი, ზიმბაბვეს, ჩინეთი. ასევე, არსებობს პლატინის დეპოზიტები სომხეთის, აზერბაიჯანისა და სხვა ქვეყნების ტერიტორიაზე.

მიღება

დედამიწის ქერქში პლატინა ძირითადად თვითნაბადი სახით გვხვდება და პლატინას მოიპოვებენ საბადოებიდან.

პლატინის წარმოება ფხვნილის სახით დაიწყო 1805 წელს ინგლისელი მეცნიერის უ.ხ. ვოლასტონის მიერ სამხრეთ ამერიკის საბადოებიდან. დღეს პლატინას ღებულობენ პლატინური მეტალების კონცენტრატიდან. კონცენტრატს ხსნიან სამეფო წყალში, რის შემდეგაც უმატებენ ეთანოლს და შაქრის სიროფს ჭარბი HNO₃ მოსაშორებლად. ამ დროს აღდგება ირიდიუმი Ir³^⁺ და პალადიუმი Pd²^⁺. ხოლო შემდგომ ამონიუმის ქლორიდის დამატებით გამოყოფენ (NH₄)₂PtCl₆. გამომშრალ ნალექს ავარვარებენ 800 - 1000°C.

3(NH₄)₂[PtCl₆] = 2N₂ + 2NH₃ + 18HCl + 3Pt

ამ სახით მიღებული ღრუბლისებური პლატინა ექვემდებარება შემდგომ გასუფთავებას, მისი მეორედ სამეფო წყალში გახსნით, (NH₄)₂PtCl₆ გამოლექვით და ნალექის გავარვარებით. შემდგომ გასუფთავებულ ღრუბლისებურ პლატინას გადაადნობენ ზოდებად. პლატინური ხსნარების აღდგენისას ქიმიური ან ელექტროქიმიური მეთოდით, ღებულობენ წვრიდისპერსულ პლატინას - პლატინის შავი.

ფიზიკური თვისებები

პლატინა მონაცისფრო-თეთრი პლასტიური მეტალია, რომლის ლღობისა და დუღილის ტემპერატურებია - 1769°C და 3800°C. კუთრი ელექტროწინაღობა - 0,098 მკომი×მ. პლატინა არის ერთ-ერთი მძიმე (სიმკვრივე 21.5გ/სმ³, ატომური სიმკვრივე 6.62´10²²ატ/სმ³) და იშვიათი მეტალი. დედამიწის ქერქში მისი მისი შემცველობაა 5×10−⁷% მასით.

ქიმიური თვისებები

პალადიუმი იქსნება სამეფო წყალში

თავისი ქიმიური თვისებებით პლატინა გავს პალადიუმს, მაგრამ ავლენს დიდ ქიმიურ მდგრადობას. რეაგირებს მხოლოდ ცხელ სამეფო წყალთან:

3Pt + 4HNO₃ + 18HCl = 3H₂[PtCl₆] + 4NO + 8H₂O

პლატინა ნელა იხსნება ცხელ გოგირდმჟავაში და თხევად ბრომში. ის არ ურთიერტქმედებს სხვა მინერალურ და ორგანულ მჟავებთან. გაცხელებისას ურთიერთქმედებს ტუტესთან და ნატრიუმის პეროქსიდთან, ასევე ჰალოგენებთან (განსაკუთრებით ტუტე მეტალების ჰალოგენიდების თანაობისას):

Pt + 2Cl₂ + 2NaCl = Na₂[PtCl₆]

გაცხელებით პლატინა ურთიერთქმედებს გოგირდთან, სელენთან, ტელურთან, ნახშირბადთან და სილიციუმთან.როგორც პალადიუმს პლატინას შეუძლია მოლეკულური წყალბადის გახსნა.

გაცხელებისას პლატინა ურთიერთქმედებს ჟანგბადთან აქროლადი ოქსიდების წარმოქმნით.გამოყოფილია პლატინის შემდეგი ოქსიდები: შავი PtO, PtO₂ ყავისფერი, მოწითალო-ყავისფერი PtO₃, და ასევე Pt₂O₃ და Pt₃O₄.

ცნობილია პლატინის ჰიდროქსიდები Pt(OH)₂ და Pt(OH)₄. მათ ღებულობენ შესაბამისი ქლორპლატინატების ტუტე ჰიდროლიზით, მაგალითად:

Na₂PtCl₄ + 2NaOH = 4NaCl + Pt(OH)₂, Na₂PtCl₆ + 4NaOH = 6NaCl + Pt(OH)₄

ეს ჰიდროქსიდები ავლენენ ამფოტერულ თვისებებს:

Pt(OH)₂ + 2NaOH = Na₂[Pt(OH)₄]

Pt(OH)₂ +4HCl = H₂[PtCl₄] + 2H₂O

Pt(OH)₄ + 6HCl = H₂[PtCl₆] + 4H₂O

Pt(OH)₄ + 2NaOH = Na₂[Pt(OH)₆]

პლატინის ჰექსაფტორიდი - PtF₆ ერთ-ერთ ძიერ დამჟანგველს ყველა ცნობილი ქიმიური ნაერთებიდან, რომელსაც შეუძლია დაჟანგოს მოლეკულური ჟანგბადი, ქსენონი ან NO.

O₂ + PtF₆ = O₂+[PtF₆]−

ნაწილობრივ, მისი დახმარებით კანადელმა ქიმიკოსმა ნეილ ბარტლეტმა 1962 წელს მიიღო ქსენონის ნამდვილი პირველი ნაერთი XePtF₆. ნ. ბარტლეტმა Хе და PtF₆ შორის ურთიერთქმედების აღმოჩენით, რომლის შედეგადაც მიიღო XePtF₆, საფუძველი დაუდო ინერტული აირების ქიმიას. PtF₆ ღებულობენ პლატინის ფტორირებით 1000 °C-ზე წნების პირობებში. პლატინის ფტორირებით ნორმალური წნევისა და 350 - 400 °C ტემპერატურის პირობებში იძლევა Pt(IV) ფტორიდებს.

Pt + 2F₂ = PtF₄

პლატინის ფტორიდები ჰიგროსკოპულია და იშლებიან წყლით. პლატინის ტეტრაქლორიდი (IV) წყალთან წარმოქმნის ჰიდრატებს PtCl₄• nH₂O, სადაც n = 1, 4, 5 და 7. PtCl₄ გახსნით მარილმჟავაში ღებულობენ პლატინაქლორწყალბადოვან платинохлористоводородные მჟავებს H[PtCl₅] და H₂[PtCl₆]. სინთეზირებულია პლატინის ისეთი ჰალოგენიდები, როგორიცაა PtBr₄, PtCl₂, PtCl₂ • 2PtCl₃, PtBr₂ და PtI₂. პლატინისათვის დამახასიათებელია შემდეგი შემადგენლობის კომპლექსური ნაერთების წარმოქმნა [PtX₄]₂- და [PtX₆]₂-. შეისწავლა რა ა. ვერნერმა პლატინის კომპლექსები, ჩამოაყალიბა თეორია კომპლექსურ ნაერთებზე და ახსნა კომპლექსურ ნაერთებში იზომერების წარმოქმნის ბუნება.

რეაქციისუნარიანობა

პლატინა არის ერთ-ერთი ყველაზე ინერტული მეტალი. ის არ იხსნება მჟავებში და ტუტეებში, გამონაკლისს წარმოადგენს სამეფო წყალი. პლატინა ასევე პირდაპირ ურთიერთქმედებს ბრომთან და იხსნება.

გაცხელებისას პლატინა ხდება უფრო რეაქციისუნარიანი. ის ურთიერთქმედებს პეროქსიდებთან, ხოლო ჰაერის ჟანგბადთან კონტაქტისას - ტუტეებთან. თხელი პლატინის მავთული იწვის ფტორში და გამოიყოფა დიდი რაოდენობით სითბო. რეაქცია სხვა არამეტალებთან (ქლორი, გოგირდი, ფოსფორი) მიმდინარეობს უფრო ნაკლებ აქტიურად. ხოლო შედარებით ძლიერი გაცხელებისას პლატინა რეაგირებს ნახშირბადთან და სილიციუმთან, მყარი ხსნარების წარმოქმნით, რკინის ჯგუფის მეტალების ანალოგიურად.

თავის ნაერთებში პლატინა ავლენს თითქმის ყველა ჟანგვის ხარისხს 0-დან +6-მდე, რომელთაგან ყველაზე სტაბილურია +2 და +4. პლატინასათვის დამახასიათებელია მრავალნაირი კომპლექსური ნაერთების წარმოქმნა, რომლებიც ცნობილია ასეულობით. მათი უმეტესობა ატარებს იმ ცნობილი ქიმიკოსების სახელებს, რომლებმაც შეისწავლეს ეს ნაერთები (მარილი - კოსა, მაგნუსი, პეირონე, ცეიზე, ჩუგაევა და სხვა).

კატალიზატორი

პლატინა, განსაკუთრებით წვრილდისპერსულ მდგომარეობაში, არის ძალიან აქტიური კატალიზატორი ბევრი ქიმიური რეაქციისათვის, მათ შორის ისეთები რომელსაც აქვს სამრეწველო გამოყენება. მაგალითად, პლატინის კატალიზატორს იყენებენ არომატულ ნაერთებზე წყალბადის მიერთებისას ოტახის ტემპერატურაზე და წყალბადის ატმოსფერულ წნევაზე. ჯერ კიდევ 1921 წელს გერმანელმა ქიმიკოსმა ი.ვ. დებერეინერმა აღმოაჩინა, რომ პლატინის შავი ხელს უწყობა მთელი რიგი ქიმიური რეაქციების წარმართვას, ამ დროს თვით პლატინა არ განიცდის ცვლილებას. ასე, პლატინის შავი ჟანგავდა ღვინის სპირტის ორთქლს ძმარმჟავამდე უკვე ჩვეულებრივ ტემპერატურაზე. ორი წლის შემდეგ დებერეინერმა აღმოაჩინა ღრუბლოვანი პლატინის უნარი, რომლის დროსაც ოთახის ტემპერატურაზე მიმდინერეობს წყალბადის აალება. თუკი წყალბადისა და ჟანგბადის ნარევს (მგრგვინავი გაზი) შევახებთ პლატინის შავს ან ღრუბლოვან პლატინას, მაშინ პირველად იწყება შედარებით ნელი წვის რეაქცია. იმდენად რამდენადაც ამ რეაქციას თან ახლავს დიდი რაოდენობით სითბოს გამოყოფა, პლატინის ღრუბელი ხურდება და მგრგვინავი გაზი ფეთქდება.

მოპოვება და წარმოება

1748 წლამდე პლატინა მოიპოვებოდა და იწარმოებოდა ამერიკის ტერიტორიაზე და ძველ დროში არ იყო ცნობილი.

თვითნაბადი პლატინის ზოდი (რუსეთი, იაკუტია)

როცა პლატინის შემოტანა დაიწყეს ევროპაში, მისი ფასი იყო ორჯერ იაფი ვერცხლზე. იუველირებმა ძალიან მალე აღმოაჩინეს, რომ პლატინა ოქროსთან ერთად კარგად ლღვება, რადგანაც პლატინის სიმკვრივე უფრო მეტია ვიდრე ოქროსი, ვერცხლის უმნიშვნელო რაოდენობის დამატება იძლეოდა საშუალებას დაემზადებინათ ყალბი ნაკეთობები, რომლის გარჩევა ოქროს ნამდვილი ნაკეთობისაგან ძნელია. ამ ტიპის ნაკეთობებმა მოიპოვეს ისეთი ფართო გავრცელება, რომ ესპანეთის მეფის ბრძანებით აკრძლეს პლატინის შემოტანა, ხოლო დარჩენილი მარაგი ჩაეძირათ ზღვაში. ეს კანონი მოქმედებდა 1778 წლამდე. კანონის შეცვლის შემდეგ მოთხოვნილება პლატინაზე იყო მცირე, მას ძირითადად იყენებდნენ ქიმიური აღჭურვილობის, მოწყობილებების შესაქმნელად და კატალიზატორის სახით. ამერიკაში მოპოვებული პლატინა საკმარისი იყო ამ მიზნებისათვის გამოეყენებინათ.

1819 წელს პლატინა პირველად აღმოაჩინეს ურალში ეკატერინბურგთან ახლოს, 1824 წელს აღმოჩენილი იქნა პლატინის საბადო ნიჟნეტაგილსკის რაიონში. 1828 წელს რუსეთში მოპოვებული იქნა 1.5 ტონა პლატინა - უფრო მეტი ვიდრე სამხრეთ ამერიკაში მთელი 100 წლის განმავლობაში. რუსეთმა პლატინის მოპოვების მხრივ დაიკავა მსოფლიოში პირველი ადგილი. XIX საუკუნის ბოლოს რუსეთში პლატინა მოიპოვებოდა 40-ჯერ მეტი, ვიდრე ყველა სხვა ქვეყანაში ერთად. ამავდროულად ის წარმოდგენილი იყო ძალიან მძიმე თვითნაბადი პლატინით. მაგალითად, ურალში ნაპოვნი ერთ-ერთი თვითნაბადი პლატინა იწონიდა 9.6კგ.

პლატინის მოპოვება 2005 წელს

XIX საუკუნის შუანახევარში ინგლისში და საფრანგეთში ჩატარდა ფართომაშტაბიანი კვლევა პლატინის დამუშავებაზე. 1859 წელს ფრანგმა ქიმიკოსმა ანრი ეტენ სენტ-კლერ დევილმა პირველმა შეიმუშავა სამრეწველო მეთოდი სუფთა პლატინის ზოდების მიღების. ამ დროიდან ურალში მოპოვებული თითქმის ყველა პლატინა შესყიდულ იქნა ინგლისური და ფრანგული ფირმების მიერ. მოგვიანებით რუსული პლატინის შესყიდვა დაიწყეს ამერიკულმა და გერმანულმა კომპანიებმა.

მიუხედავად მნიშვნელოვანი უცხოური შესყიდვებისა რუსეთში მოპოვებული პლატინის დიდი ნაწილი ვერ პოულობდა ღირსეულ გამოყენებას. ამიტომაც, დაწყებული 1828 წლიდან ფინანსთა მინისტრის იგორ კანკრინის წინადადებით რუსეთში დაიწყეს პლატინის მონეტების გამოშვება ნომინალებით 3, 6 და 12 მანეთი. ამ დროს 12-მანეთიანი პლატინის მონეტა იწონიდა 41.41გ, ვერცხლის მანეთიან მონეტაში იყო 18გ სუფთა ვერცხლი. ე.ი. მეტალის თვითღირებულების მიხედვით პლატინის მონეტები იყო 5.2-ჯერ ძვირი ვერცხლის მონეტებზე. 1828 წლიდან 1845 წლამდე გამოშვებული იყო 1 372 000 სამმანეთიანი მონეტა, 17 582 ექვსმანეთიანი და 3 303 თორმეტმანეთიანი, საერთო მასით 14.7 ტონა.

ძირითადი სარგებელს პლატინის მოპოვებიდან ღებულობდნენ საბადო - დემიდოვოს მფლობელები. მხოლოდ 1840 წელს მოპოვებულ იქნა 3.4 ტონა პლატინა. 1845 წელს ფინანსთა მინისტრის ფ. ვრონჩენკოს მოთხოვნით პლატინის მონეტების წარმოება შეწყდა, ხოლო მიმოქცევაში არსებული ყველა მონეტა სასწრაფოდ იქნა ამოღებული. ძირითადი ვერსია ასეთი ნაჩქარევი ნაბიჯისა იყო პლატინაზე ევროპული ფასების ზრდა, რომლის შედეგადაც მონეტები უფრო ძვირი გახდა ნომინალზე. მონეტების წარმოების შეწყვეტის შემდეგ პლატინის წარმოება რუსეთში შემცირდა 20-ჯერ, ხოლო 1915 წელს რუსეთის წილზე მოდიოდა პლატინის მსოფლიო წარმოების 95%. დარჩენილ 5%-ს აწარმოებდა კოლუმბია. მაგალითად, 1867 წელს ინგლისმა შეისყიდა მთელი მარაგი რუსეთის პლატინის - 16 ტონა. XIX საუკუნის დასასრულს რუსეთი აწარმოებდა 4.5 ტონას წელიწადში.

პირველ მსოფლიო ომამდე რუსეთის შემდეგ პლატის მოპობების მხრივ მეორე ქვეყანა იყო კოლუმბია, 1930 წლებში იყო კანადა, ხოლო მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ - სამხრეთ აფრიკა.

1952 წელს კოლუმბიამ მოიპოვა 0.75 ტონა პლატინა, აშშ - 0.88 ტონა, კანადამ - 3.75 ტონა, ხოლო სამხრეთ აფრიკამ - 7.2 ტონა.

2007 წელს მსოფლიოში მოპოვებულ იქნა 213 ტონა პლატინა, ხოლო 2008 წელს 200 ტონა.

ლიდერები იყვნენ:

სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა (2007 წელს მოპოვებულ იქნა 166.0 ტონა, ხოლო 2008 წელს - 153.0 ტონა)
რუსეთი(2007 წელს - 27.0 ტონა, ხოლო 2008 წელს - 25.0 ტონა)
კანადა ( 2007 წელს - 6.2 ტონა, ხოლო 2008 წელს - 7.2 ტონა)
ზიმბამბვე (2007 წელს - 5.3 ტონა, ხოლო 2008 წელს - 5.6 ტონა)
აშშ ( 2007 წელს - 3.9 ტონა, ხოლო 2008 წელს - 3.7 ტონა)
კოლუმბია (2007 წელს - 1.4 ტონა, ხოლო 2008 წელს - 1.7 ტონა)

გამოყენება

ტექნიკაში

XIX საუკუნის პირველ მეოთხედში რუსეთში პლატინა გამოიყენებოდა, როგორც შენადნობის დანამატი მაღალი სიმტკიცის ფოლადის მისაღებად.

პლატინა გამოიყენება, როგორც კატალიზატორი (უფრო ხშირად როდიუმთან შენადნობი, ასევე პლატინის შავის სახით - პლატინის წვრილდისპერსული ფხვნილი, რომელიც მიიღება მისი ნაერთებიდან, აღდგენით).

პლატინა გამოიყენება საიუველირო და სტომატოლოგიურ საქმეში ანუ სტომატოლოგიური აღჭურვილობის ზოგიერთ დეტალის დასამზადებლად. ასევე მედიცინაში. პლატინის ზოგიერთი შენაერთი გამოიყენება ქიმიოთერაპიაში სიმსივნის ზოგიერთი სახის საწინააღმდეგოდ.

მინიატურული მაგნიტების დასამზადებლად, რომელსაც გააჩნია უზარმაზარი ძალა (პლატინა-კობალტის შენადნობი).

სპეციალური სარკეები ლაზერული ტექნოლოგიისათვის.

პლატინას ფართო გამოყენება აქვს: მისგან ამზადებენ კატალიტურ გარდამქმნელებს, ლაბორატორიის აღჭურვილობას, ელექტრულ კონტაქტებსა და ელექტროდებს, პლატინის თერმორეზისტორებს.

თავად ლითონიც, მისი კეთილშობილებიდან და იშვიათობიდან გამომდინარე, წარმოადგენს ვაჭრობის საგანს.

საინტერესო ფაქტები

დღედღეისობით არსებულ თვითნაბად პლატინას წარმოადგენს "ურალის გიგანტი", რომლის წონაა 7კგ და 860.5გ. ინახება ალმასის ფონდში კრემლში, მოსკოვში.

სამხრეთ აფრიკაში XVII საუკუნეში პლატინას თვლიდნენ "ყალბ ვერცხლად" და ერთხელაც ფალციფიკაციის აღმოსაფხვრელად მისი მარაგი იქნა ოკეანეში ჩაძირული.

აიზეკ აზიმოვის მოთხრობების ციკლიდან "მე რობოტი" და სხვა მისი ნაწარმოებებში რობოტების პოზიტრონული ტვინი დამზადებულია რღუბლოვანი პლატინისაგან (უფრო ზუსტად - პლატინისა დაირიდიუმის შენადნობისაგან).

მასალა მომზადებულია www.wikipedia.com -ის მიხედვით