ქრომი

ქრომი არის დ. ი. მენდელეევის ელემენტთა პერიოდულობის სისტემის ქიმიური ელემენტი, ატომური ნომრით 24. აღინიშნება სიმბოლოთი Cr (ლათ. Chromium). მარტივი ნივთიერება ქრომი (CAS -ნომერი: 7440-47-3) - მაგარი მოცისფრო-თეთრი ფერის მეტალი.

ისტორია

1766 წელს ეკატერინბურგის მიდამოებში აღმოჩენილ იქნა მინერალი, რომელმაც მიიღო დასახალება”ციმბირის წითელი ტყვია”, PbCrO₄. თანამედროვე დასახელება - კროკოიტი. 1797 წელს ფრანგმა ქიმიკოსმა ლ. ნ. ვოკლენმა ამ მინერალისგან გამოყო ძნელადლღობადი მეტალი (უფრო სწორედ ვოლკენმა მიიღო ქრომის კარბიდი).

დასახელების წარმოშობა

ელემენტმა დასახელება მიიღო ბერძნულიდან χρῶμα - ფერი, საღებავი - მისი ნაერთების შეფერილობის მრავალფეროვნების გამო.

ბუნებაში გავრცელება

წარმოშობა

ქრომის ყველაზე დიდი საბადოები გავრცელებულია სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკაში (მსოფლიოში პირველი ადგილი), ყაზახისტანში, რუსეთში, ზიმბაბვეში, მადაგასკარში. ასევე გავრცელებულია თურქეთში, ინდოეთში, სომხეთში, ბრაზილიაში, ფილიპინებზე.

რუსეთის ფედერაციაში ქრომის საბადოები ძირითადად ცნობილია ურალში (დონსკის და სარანოვსკის).

ყაზახისტანში ქრომის საბადოს მარაგი შედგენს 350 მილიონ ტონაზე მეტს (მეორე ადგილი მსოფლიოში).

იზოტოპები

ცნობილია ქრომის 24 იზოტოპი ⁴²Cr-დან ⁶⁶C-მდე. რომელთაგან სამი ⁵²Cr, ⁵³Cr და ⁵⁴Cr სტაბილური იზოტოპია,მათ შორის ყველაზე გავრცელებულია ⁵²Cr (83.789% ბუნებრივი დოვლათი ). ბუნებრივი ქრომის იზოტოპური შემადგენლობა: ⁵⁰Cr (ნახევარდაშლის პერიოდით 1.8 × 10¹⁷ წელი) 4.345%, ⁵²Cr 83.489%, ⁵³Cr 9.501%, ⁵⁴Cr 2.365%. ექვსი ხელოვნური რადიოქატიური იზოტოპიდან შედარებით მნიშვნელოვანია ⁵¹Cr ნახევარდაშლის პერიოდით 27.8 დღე. ის გამოიყენება როგორც იზოტოპური ინდიკატორი. ძირითადი დაჟანგულობის ხარისხი +3 და +6.

გეოქიმია და მინერალოგია

ქრომის საშუალო შემცველობა სხვადასხვა ქანებში არამუდმივია. ულტრაძირითად ქანებში (პერიდოდიტებში) ის აღწევს 2კგ/ტ, ძირითად ქანებში (ბაზალტებში და სხვა) – 200გ/ტ, ხოლო გრანიტებში ათობით გ/ტ. ქრომი რკინასთან, ტიტანთან, ნიკელთან, ვანადიუმთან და მანგანუმთან ერთად წარმოადგენს ერთ გეოქიმიურ ოჯახს.

ანსხვავებენ ქრომის სამ ძირითდ მინერალს: მაგნოქრომიტი (Mn, Fe)Cr₂O₄, ქრომპიკოტიტი (Mg, Fe)(Cr, Al)₂O₄ და ალუმოქრომიტი(Fe, Mg)(Cr, Al)₂O₄. გარეგნულად მათი გარჩევა შეუძლებელია და მათ არასწორად უწოდებენ ”ქრომიტებს”. მათი შემადგენლობა ცვლადია:

• Cr₂O₃ 18 - 62 %
• FeO 1 -18 %
• MgO 5 -16 %
• Al₂O₃ 0.2 - 0.4 ( 33 %-მდე)
• Fe₂O₃ 2 - 30 %
• TiO₂ მინარევები 2 %-მდე
• V₂O₅ 0,2 %-მდე
• ZnO 5 %-მდე
• MnO 1 %-მდე; ასევე იმყოფება Co, Ni და სხვა.

საკუთრივ რკინის ქრომიტი, FeCr₂O₄ - კი შედარებით იშვიათია. გარდა ამ ქრომიტებისა, ქრომი შედის აგრეთვე სხვა მინერალების შემდგენლობაშიც - ქრომული ქარსი (ფუქსიტი), ქრომის ქლორიტი, ქრომდიოპსიდი, ქრომტურმალინი, ქრომის გრანიტი და სხვა, რომლებიც ხშირად თან ახლავს მადანს, თუმცა მათ არა აქვთ სამრეწველო მნიშვნელობა. ეკზოგენურ პირობებში, ქრომი ისევე როგორც რკინა მიგრირდება წონაკის სახით და შეიძლება დაგროვდეს თიხაში. ქრომატები, შედარებით, ყველაზე მობილური ფორმაა.

ფიზიკური თვისებები

ქრომი მეტალური ბზინვარების მონაცრისფრო-თეთრი მეტალია, აქვს კუბური მოცულობა–ცენტრირებული კრისტალური მესრით, а = 0,28845 ნმ. გარეგნულად ქრომი ფოლადს ჰგავს, ის მძიმე მეტალია, მისი სიმკვრივე 7.19 გ/სმ³–ია. ძნელად ღვება. ქრომის ლღობის ტემბერატურა 1890°C-ია, დუღილის ტემპერატურა კი – 2480°C. ქრომი ყველაზე მაგარი მეტალია, რომელიც მხოლოდ ვოლფრამს უთმობს უპირატესობას. იგი ჭრის მინას. ქრომის სიმაგრის ერთერთი მიზეზი ისაა, რომ მის მეტალურ მესერში ერთ შედარებით მცირე მოცულობის ქრომის იონზე მოდის ექვსი შედარებით თავისუფალი ელექტრონი. ზესუფთა ქრომი საკმაოდ კარგად ექვემდებარება მექანიკურ დამუშავებას. მდგრადია ჰაერზე. 2000 °C ტემპერატურისას იწვის მწვანე ფერის ქრომის ოქსიდის (III) წარმოქმნით Cr₂O₃, რომელიც ამფოტერული თვისებებით ხასიათდება.

ბუნებრივი ქრომი შედგება ხუთი იზოტოპის ნარევისაგან მასური რიცხვებით 50, 52,5 3, 54 და 56 .რადიოაქტიური იზოტოპები მიღებულია ხელოვნურად.

მიღება

ლითონური ქრომი მიიღება მაღალ ტემპერატურაზე მისი ოქსიდის ალუმინით აღდგენით (ალუმინოთერმია).

Cr₂O₃+2Al → Al₂O₃ + 2Cr.

ქრომის მარილების წყალხსნარის ელექტრო ლიზით

ქრომი ბუნებაში ძირითადად გვხვდება რკინის ქრომიტის სახით Fe(CrO₂)₂. რომლისგანაც ღებულობენ ფეროქრომს, ელექტროღუმელში ნახშირთან ძლიერი გახურებისას. ამ დროს ხდება ქრომისა და რკინის აღდგენა, შედგად წარმოიქმნება ქრომის შენადნობი რკინასთან - ფეროქრომი

FeO • Cr₂O₃ + 4C → 2Cr + Fe + 4CO¬ ↑

ფეროქრომი გამოიყენება ლეგირებული ფოლადის საწარმოებლად.

იმისათვის რომ მიიღონ სუფთა ქრომი რეაქციას ატარებენ შემდეგნაირად:

1. მიმდინარეობს რკინის ქრომიტისა და ნატრიუმის კარბონატის (კალცინირებული სოდა) შელღობა ჰაერზე:

4Fe(CrO₂)₂ + 8Na₂CO₃ + 7O₂ → 8Na₂CrO₄ + 2Fe₂O₃ + 8CO₂↑

2. ხსნიან ნატრიუმის ქრომატს და მას აცილებენ რკინის ოქსიდს.

3. ქრომატი გადაჰყავთ ბიქრომატში, ხდება ხსნარის შემჟავება, რის შემდეგაც გამოკრისტალდება ბიქრომატი.

4. სუფთა ქრომის ოქსიდს ღებულობენ, დიქრომატის ნახშირით აღდგენით.

Na₂Cr₂O₇ + 2C → Cr₂O₃ + Na₂CO₃ + CO↑

5. ალუმინოთერმიის საშუალებით კი ღებულობენ მეტალურ ქრომს.

Cr₂O₃+ 2Al → Al₂O₃ + 2Cr + 130 კკალ.

6. ელექტროლიზის საშუალებით ღებულობენ ელექტროლიტურ ქრომს ქრომის ანჰიდრიდის წყალხსნარიდან, რომელიც დამატებით შეიცავს გოგირდმჟავას. ამ დროს კათოდზე ძირითადად მიმდინარეობს 3 პროცესი.

• ექვსვალენტიანი ქრომის აღდგენით სამვალენტიანამდე მისი ხსნარში გადასვლით.
• წყალბად ატომების მუხტი აირადი წყალბადის გამოყოფით.
• იონების მუხტი, რომლებიც შეიცავენ ექვსვალენტიან ქრომს, მეტალური ქრომის გამოლექვით.

Cr₂O₇²⁻ + 14Н⁺ + 12е− = 2Cr + 7H₂O

ქიმიური თვისებები

ქრომისათვის დამახასიათებელია შემდეგი ჟანგვის რიცხვები: +2, +3 და +6. ქრომის თითქმის ყველა ნაერთი შეფერილია.

ჩვეულებრივ პირობებში ქრომი საკმაოდ დაბალი აქტივობის ლითონია. მისი ზედაპირი დაფარულია ოქსიდის (Cr₂O₃)-ის აფსკით რომელიც კოროზიისადმი მდგრადობას ანიჭებს. გავარვარებისას აფსკი იშლება და ქრომი ურთიერთქმედებს მარტივ და რთულ ნივთიერებებთან. ქრომი ურთიერთქმედებს: არალითონებთან, იწვის ჟანგბადში მაღალ ტემპერატურაზე, იერთებს ჰალოგენებს, გოგირდს, აზოტს, ფოსფორს, ნახშირბადს, სილიციუმს.

4Cr + 3O₂ → 2Cr₂O₃

2Cr + 3Cl₂ → 2CrCl₃

3Cr + 2P → Cr₃P₂

2Cr + N₂ → 2CrN

2Cr + 3S → Cr₂S₃

Cr + Si → CrSi

გავარვარებული ქრომი ურთიერთქმედებს წყლის ორთქლათან ქრომი (III)-ის ოქსიდის წარმოქმნით.

2Cr + 3H₂O → Cr₂O₃ + 3H₂

ქრომი ნელა იხსენება განზავებულ მარილმჟავასა და გოგირდმჟავაში. მიიღება Cr(II)-ის მარილები.

Cr + H₂SO₄ → CrSO₄ + H₂

Cr + 2HCl → CrCl₂ + H₂

კონცენტრილებური გოგირდმჟავა, აზოტმჟავა, სამეფო წყალი ვერ ხსნის ქრომს, რადგან ქრომის ზედაპირზე Cr(III)-ის ოქსიდის დამცავი აფსკი წარმოიქმნება (პასიურდება)

Cr₂O₃ -ისა და ტუტეების შელღობით ღებულობენ ქრომიტებს.

Cr₂O₃ + 2NaOH → 2NaCrO₂ + H₂O

შეუცხობელი ქრომ(III) ოქსიდი ადვილად იხსნება მჟავებში და ტუტის ხსნარებში:

Cr₂O₃ + 6HCl → 2CrCl₃ + 3Н₂О

ქრომის კარბონილის Cr(СО)₆ თერმული დაშლისას ღებულობენ წითელი ფერის ქრომ(II) CrO ფუძე ოქსიდს. ქრომ(II) მარილების ხსნარებზე ტუტის დამატებით გამოიყოფა სუსტი ფუძე თვისებების მქონე, ყავისფერი ან ყვითელი ფერის ქრომის ჰიდროქსიდი Cr(OH)₂.

ქრომ(VI) ოქსიდის ფრთხილი დაშლით ჰიდროტერმინალურ პირობებში ღებულობენ ქრომ(IV) ოქსიდს CrO₂, რომელიც წარმოადგენს ფერომაგნეტიკს და ახასიათებს მეტალური გამტარობა.

კონცენტრირებულ გოგირდმჟავასა და დიქრომატების ხსნარების ურთიერთქმედებისას ღებულობენ წითელ ან მოწითალო-იისფერ კრისტალებს ქრომ(VI) ოქსიდის CrO₃. ის ტიპიური მჟავა ოქსიდია და წყალთან ურთიერთქმედებისას წარმოქმნის ძლიერ უმდგრად ქრომის მჟავებს: ქრომმჟავა H₂CrO₄, დიქრომმჟავა H₂Cr₂O₇ და სხვა იზოპოლიმჟავებს ზოგადი ფორმულით H₂CrnO₃n+₁. პოლიმერიზაციის ხარისხის ზრდა მიმდინარეობს рН-ის შემცირებით, ანუ მჟავიანობის გაზრდით.

2K₂CrO₄ + 2H₂SO₄ → K₂Cr₂O₇ + 2K₂SO₄ + Н₂О

მაგრამ, თუკი K₂Cr₂O₇-ის ნარინჯისფერ ხსნარს დაამატებენ ტუტის ხსნარს, ის ისევ ღებულობს ყვითელ შეფერილობას, რადგანაც წარმოიქმნება კალიუმის ქრომატი K₂CrO₄.

K₂Cr₂O₇ + 2KOH → 2K₂CrO₄ + Н₂О

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ პოლიმერიზაციის მაღალი ხარისხი, როგორც ეს ხდება ვოლფრამისა და მოლიბდენის შემთხვევაში ვერ მიიღწევა, იმდენად რამდენადაც პოლიქრომმჟავა იშლება ქრომ(VI) ოქსიდად და წყლად.

H₂CrnO₃n+₁ → H₂О + nCrO₃

ცნობილია ჰალოგენიდები, რომელსაც შეესაბამება ქრომის სხვადასხვა ჟანგვის ხარისხი. სინთეზირებულია ქრომის დიჰალოგენიდები CrF₂, CrCl₂, CrBr₂ და CrI₂, ასევე ტრიჰალოგენიდები CrF₃, CrCl₃, CrBr₃ და CrI₃. თუმცა ალუმინისა და რკინის ანალოგიური ნაერთებისაგან განსხვავებით ქრომის ტრიქლორიდი CrCl₃ და ტრიბრომიდი CrBr₃ არააქროლადია.

ქრომის ტეტრაჰალოგენიდებს შორის მდგრადია CrF₄, ქრომის ტეტრაქლორიდი CrCl₄ არსებობს აირის სახით. ცნობილია ქრომის ჰექსაფტორიდი CrF₆.

მიღებული და დახასიათებულია ქრომის ოქსიჰალოგენიდები CrO₂F₂ და CrO₂Cl₂.

სინთეზირებულია ქრომის ნაერთები ბორთან (ბორიდები Cr₂B, CrB, Cr₃B₄, CrB₂, CrB₄ და Cr₅B₃), ნახშირბადთან (კარბიდები Cr₂₃C₆, Cr₇C₃ და Cr₃C₂), სილიციუმთან (სილიციდები Cr₃Si, Cr₅Si₃ და CrSi) და აზოტთან (ნიტრიდები CrN და Cr₂N).

ხსნარებში ყველაზე მდგრადია ქრომ(III)-ის ნაერთები. მათში ქრომის ჟანგვის ხარისხი შეესაბამება როგორც კატიონურ ფორმას ისე ანიონურ ფორმას, მაგალითად, ტუტე ხსნარში არსებული ანიონი [Cr(OH)₆]³−.

ტუტე არეში ქრომ(III)-ის ნაერთების ჟანგვისას წარმოიქმნება ქრომ(VI)-ის ნაერთები.

2Na₃[Cr(OH)₆] + 3H₂O₂ → 2Na₂CrO₄ + 2NaOH + 8H₂O

ყვითელ ხსნარში, რომელიც შეიცავს ქრომატ-იონებს ბარიუმის მარილების ხსნარების დამატებისას წარმოიქმნება ბარიუმის ქრომატის ყვითელი ნალექი BaCrO₄.

Ba²⁺ + CrO₄²− → BaCrO₄ ↓

ქრომ(VI)-ის ნაერთები - ძლიერი დამჟანგველებია, მაგალითად:

K₂Cr₂O₇ + 14HCl → 2CrCl₃ + 2KCl + 3Cl₂↑ + 7H₂O.

გამოყენება

ქრომის გამოყენება დაფუძნებულია მის სიმაგრესა და კოროზია მედეგობაზე. ქრომი უჟანგავი ფოლადის კომპონენტია. ფეროქრომში ქრომის მასური წილი 60%-ია. გამოიყენება სხვადასხვა ნაკეთობის დასაფარავად. ლამაზი გარეგნული სახის მისაცემად. სტომატოლოგიაში (შედის პროტეზის დასამზადებელ კობალტ-ქრომის შენადნობში). ტრამვატოლოგიაში (კობალტ-ნიკელის შენადნობში) კალიუმის ნატრიუმის ამონიუმის დიქრომატები გამოიყენება ტყავის თრიმვლისათვის, ასანთის, საღებრების, ასაფეთქებელი ნივთიერების წამოებაში. ნატრიუმის ქრომატი გამოიყენება მედიცინაში (ნიშანდებული ⁵¹Cr-იზოტოპით) სისხლის სხვადასხვა დაავადებისა და კუჭნაწლავიდან სისხლდენის დიაგნოსტიკისათვის. ქრომი მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ადამიანის ორგანიზმში. მისი აქტივობა, კომპლექს წარმოქმნის უნარით აიხსნებნა. იგი დადებითად მოქმედებს სისხლწარმოქმნაზე. შედის ფერმენტრიფსინის შემადგენლობაში, ხელს უწყობს გლუკოზის ათვისებას. აქვს გარკვეული სიმსივნის საწინააღმდეგო ქმედება.

ქრომის (III)-ის ოქსიდი და ქრომიტები გამოიყენება კატალიზატორების სახით მრავალ ორგანულ რეაქციაში. ლალი, რომელიც მინერავის სახით შეიცავს Cr(III)-ის იონებს- გამოიყენება ლაზერებში. და როგორც ძვირფასი ქვა საუველირიო ნაკეთობების დასამზადებლად.

ბიოლოგიური თვისებები

ქრომი მნიშვნელოვანი ბიოგენური ელემენტია, რომელიც აუცილებლად შედის მცენარეების, ცხოველებისა და ადამიანის ქსოვილის შემადგენლობაში. საშუალო შემცველობა ამ ელემენტისა მცენარეებში შეადგენს - 0.0005%-ს, რომელიც ძირითადად გროვდება ფესვებში (92-95%), ხოლო დანარჩენი კი ფოთლებში. ცხოველებში, ქრომის შემცველობა ათიათასიდან ათმილიონამდე პროცენტული წილს შეადგენს . ზრდასრული ადამიანის ორგანიზმში ქრომის შემცველობა მერყეობს 6მგ-დან 12მგ-მდე. თუმცა ქრომის ზუსტი რაოდენობა ადამიანის ფიზიოლოგიური ფუნქციონირებისათვის დადგენილი არ არის. ეს მეტწილად დამოკიდებულია რაციონზე - ისეთი საკვების მიღება, რომელშიც შაქრის შემცველობა მაღალია, ორგანიზმში ქრომის მიმართ მოთხოვნილება იზრდება. ითვლება. როგორც სხვა ბიოგენური ელემენტები, ქრომს შეუძლია დაგროვდეს ორგანიზმის ქსოვილებში, განსაკუთრებით თმებში. სწორედ მათში ქრომის შემცველობა მიუთითებს ორგანიზმის ამ ელემენტით უზრუნველყოფის ხარისხზე. სამწუხაროდ ასაკის მატებასთან ერთად ქრომის ”მარაგი” ქსოვილებში ილევა, გამონაკლისს წარმოადგენს ფილტვები.

ქრომი მონაწილეობს ლიპიდების , ცილების (შედის ფერმენტ ტრიპსინის შემადგენლობაში), ნახშირწყლების (წარმოადგენს გლუკოზამედეგი ფაქტორის სტრუქტურულ კომპონენტს ) მიმოცვლაში. ეს ფაქტორი განაპირობებს უჯრედის რეცეპტორების ურთიერთქმედებას ინსულინთან, ამავდროულად ამცირებს მასზე ორგანიზმის მოთხოვნილებას. გარდა ამისა ქრომი ღებულობს მონაწილეობას ქოლესტერინის მიმოცვლის რეგულაციაში და წარმოადგენს ზოგიერთი ფერმენტის აქტივატორს.

ძირითადი წაყარო ქრომის მოხვდერისა ადამიანისა და ცხოველების ორგანიზმში არის საკვები. მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ მცენარეულ საკვებში ქრომის კონცენტრაცია მნიშვნელოვნად დაბალია, ვიდრე ცხოველურში. შედარებით მდიდარია ქრომით ლუდის საფუარი, ხორცი, პარკოსნები და დაუმუშავებელი მთელი მარცვალი. ამ ელემენტის შემცველობის შემცირება საკვებში და სისხლში იწვევს ზრდის პროცესის შეფერხებას, სისხლში ქოლესტერინის ზრდას, პერიფერიული ქსოვილების მგრძნობელობის შემცირებას ინსულინისადმი (დიაბეტისმაგვარი მდგომარეობა). გარდა ამისა იზრდება რისკი ათეროსკლეროზის განვითარებისა და ცენტრალური ნერვული სისტემის მუშაობის დარღვევისა. კონცენტრაცია ატმოსფეროში მილიგრამი კუბურ მეტრზე ქრომის ყველა ნაერთი ახდენს უკვე ტოქსიკურ ზემოქმედებას ორგანიზმზე. ქრომითა და მისი ნაერთებით მოწამვლა ნაწილია მათი წარმოებისა მანქანათმშენებლობაში, მეტალურგიაში, საფეიქრო მრეწველობაში. ქრომის ტოქსიკურობის ხარისხი დამოკიდებულია მისი ნაერთების ქიმიურ სტრუქტურაზე - დიქრომატები ქრომატებზე ტოქსიკურები არიან, ნაერთი Cr⁺⁶ უფრო ტოქსიკურია ვიდრე Cr⁺² და Cr⁺³. მოწამვლის სიმპტომები ვლინდება სიმშრალის შეგრძნებით და ცხვირის ღრუს ტკივილით, ყელის მწვავე ტკივილით, სუნთქვის გაძნელებით, ხველით და სხვა მსგავსი ნიშნებით. ქრომის ნაერთებთან ხანგრძლივი კონტაქტის დროს ვლინდება ქრონიკული მოწამვლის ნიშნები - სისუსტე, მუდმივი თავის ტკივილები, წონაში დაკლება, დისპეპსია. იწყება კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის, პანკრეასის და ღვიძლის მუშაობის დარღვევა. ვითარდება ბრონქიტი, ბრონქიალური ასტმა, პნევმოსკლეროზი. ვლინდება კანის დაავადებები - დერმატიტი, ეკზემი. გარდა ამისა, ქრომის ნაერთები საშიში კანცეროგენია, რომელსაც შეუძლია დაგროვდეს ორგანიზმის ქსოვილებში, რომელიც იწვევს კიბოს დაავადებას. თანამშრომლებისათვის, რომლებიც მუშაობენ ქრომთან და მის ნაერთებთან, პროფილაქტიკისათვის აუცილებელია პერიოდულად სამედიცინო შემოწმების გავლა; ვენტილაციის დამონტაჟება და ა.შ.

ქრომის შემცველი საკვები ნივთიერებები:

• ქლიავი, ალუბალი (K; Cr)
• სიმინდი (Cr; Fe; K; Na; Zn)
• ხახვი (Cr; Mn; Si' Zn)
• კარტოფილი (Cr; K; Na; Si)
• ხორბალი (Ca; Cr; Cu; Fe; P; S; Na; Zn)
• პარკოსნები (Cr; Cu; Fe; Ca; Mn; P; Se; Si; Zn)
• რძე (Ca; Cr; Mg; P; I)
• წიწიბურა (P; Cr; I; K' Mg; Mn; Ni; Si)
• ზღვის თევზი (Cr; Cu; Ma; P; Zn; K; N)
• ხორცი (Ca; Cr; Cu; Fe; K; Mg; Mn; P; Se; Si; Zn; N)

საინტერესო ფაქტები

ფუძე (ძირი) ”ქრომი” როგორც თავისთავადი ცნება არის ”ფერი”, ”საღებავი”, რომელიც შედის სხვადასხვა სიტყვის შემადგენლობაში და გამოიყენება სხვადასხვა სფეროში: მეცნიერებაში, ტექნიკასა და მუსიკაშიც კი. ასე მაგალითად, ფოტოფირების მრავალი სახელწოდება შეიცავს ამ ძირს: “ორთოქრომი”, “პანქრომი”, “იზოპანქრომი” და სხვა. სიტყვა “ქრომოსომა” შედგება ორი ბერძნული სიტყვისაგან: “ქრომო” და “სომა”. სიტყვასიტყვით ეს შესაძლებელია გადაითარგმნოს როგორც ”შეღებილი სხეული” ან “სხეული, რომელიც იღებება”. ქრომოსომის სტრუქტურული ელემენტი, რომელიც ფორმირდება უჯრედის ბირთვის ინტერფაზის პერიოდში, ქრომოსომების გაორმაგების შედეგად, იწოდება “ქრომატიდად”. “ქრომატინი”- ქრომოსომების ნივთიერებაა, რომელიც იმყოფება მცენარეული და ცხოველური უჯრედების ბირთვებში, რომელიც ინტენსიურად იღებება ბირთვული საღებრებით. “ქრომატოფორები”- ცხოველებისა და ადამიანების პიგმენტური უჯრედებია. მუსიკაში გამოიყენება “ქრომატიული გამის” ცნება. “ქრომკა” - რუსული გარმონის ერთ ერთი სახეა. ოპტიკაში არსებობს “ქრომატიული აბერაციისა” და “ქრომატიული პოლარიზაციის” ცნებები. “ქრომატოგრაფია” ნარევების ანალიზისა და დაყოფის ფიზიკურ-ქიმიური მეთოდია. “ქრომოსკოპი” არის ხელსაწყო, რომელიც გამოიყენება ფერადი გამოსახულების მისაღებად ორი ან სამი ფერდაშლილი ფოტოგრაფიული გამოსახულების შეთავსების, შეერთების გზით, რომლებიც ნათდება სპეციალურად შერჩეული სხვადსხვაგვარად შეღებილი შუქფილტრებით.

შედარებით ტოქსიკურია ქრომ(VI) ოქსიდი CrO₃, ის მიეკუთვნება საშიშროების მიხედვით I კლასს. ადამიანისთვის სასიკვდილო დოზაა 0.6გ. ეთილის სპირტი ახლადმომზადებულ CrO₃-თან შეხებისას აალდება.

ყველაზე გავრცელებული მარკა უჟანგავი ფოლადისა შეიცავს 18% Cr, 8% Ni და დაახლოებით 0.1% C. ის უნიკალურად უწევს წინააღმდეგობას კოროზიასა და ჟანგვას, ინარჩუნებს სიმაგრეს მაღალ ტემპერატურაზე. სწორედ ასეთი ფოლადისაგან არის დამზადებული ფურცლები, რომელიც გამოიყენება მშენებლობაში ვ. ი. მუხინის სკულპტურულ ჯგუფში ”მუშა და კოლმეურნე”.

ფეროქრომი, რომელიც გამოიყენებოდა მეტალურგიულ წარმოებაში ქრომული ფოლადების წარმოების დროს IXX საუკუნის ბოლოს იყო ძალიან დაბალი ხარისხის. ეს იყო ქრომის შემცველობასთან დაკავშირებული - სულ იყო 7-8%. მაშინ ის იწოდებოდა ”ტასმანის თუჯად”, იქიდან გამომდინარე რომ რკინა-ქრომული მადანი შემოჰქონდათ ტასმანიიდან.

ადრე აღნიშნული იყო, რომ ქრომის შაბი გამოიყენებოდა ტყავის თრიმლვისას. სწორედ ამის გამო გაჩნდა “ქრომული” ჩექმების გაგება. ტყავი, რომელიც დათრიმლულია ქრომის ნაერთებით, იძენს ბრწყინვალებას, პეწსა და სიმტკიცეს.

ბევრ ლაბორატორიაში გამოიყენებენ “ქრომის ნარევს”- კალიუმის ბიქრომატის ნაჯერი ხსნარისა და კონცენტრირებული გოგირდმჟავის ნარევს. ის გამოიყენება მინისა და ფოლადის ლაბორატორიული ჭურჭლის ზედაპირების გაუცხიმოვნებისათვის. ის ჟანგავს ცხიმს და აცილებს მის ნარჩენებს. მაგრამ აღნიშნულ ნარევთან მოპყრობისას აუცილებელია სიფრთხილე, ვინაიდან ის ძლიერი მჟავისა და ძლიერი მჟანგველის ნარევია!

ჩვენს დროში ხის მასალა ძველებურად გამოიყენება საშენ მასალად, ვინაიდან ის იაფია და დასამუშავებლად მარტივია. თუმცა მას ბევრი უარყოფითი თვისებაც აქვს - არამდგრადია ხანძრებისა და სოკოვანი დაავადებებისადმი, რომლებიც მას ანადგურებს. ყველა ამ უსიამოვნების თავიდან ასაცილებლად ხეს ჟღენთავენ სპეციალური შემადგენლობის ნარევებით, რომლებიც შეიცავდა ქრომატებსა და ბიქრომატებს და ასევე თუთიის ქლორიდს, სპილენძის სულფატს, ნატრიუმის არსენატს და ზოგიერთ სხვა ნივთიერებას. ასეთი ნარევების წყალობით იზრდება ხის მდგრადობა სოკოებისა და ბაქტერიების მიმართ და ასევე ღია ცეცხლის მიმართ.

განსაკუთრებული ნიშა ქრომმა დაიკავა პოლიგრაფიაში. 1893 წელს დადგენილ იქნა, რომ ქაღალდი, რომელიც გაჟღენთილი იყო ნატრიუმის ბიქრომატით, კაშკაშა სინათლით განათებისას უეცრად ყავისფერდება. შემდგომ გაირკვა, რომ ბიქრომატული საფარები ქაღალდზე დასხივების შემდეგ წყალში არ იხსნება, ხოლო დასველების შემდეგ, იძენს მოლურჯო შეფერილობას. ეს თვისება გამოიყენეს პოლიგრაფისტებმა. საჭირო ნახატის ფოტოგრაფირებას ახდენენ ბიქრომატის შემცველი კოლოიდური საფარით დაფარულ ფირფიტაზე. დასხივებული ადგილები რეცხვისას არ იხსნებოდა, ხოლო დაუსხივებელი იხსნებოდა, ფირფიტაზე კი რჩებოდა ნახატი, რომლიდანაც შესაძლებელი იყო ბეჭდვა.

მასალა მომზადებულია www.wikipedia.com -ის მიხედვით